Popüler müziği kim şekillendiriyor?

Deepinoza ismiyle daha önce İstanbul’da Queerwaves isimli kuir DJ kolektifinin parçası olan ve son iki senedir Diyarbakır’da yaşayan Salih Karabulut ancak halihazırda ekonomik açıdan rahat kişilerin elektronik müzik sahnesinde görünür olabildiğinin altını çiziyor: “Bugün Türkiye’de DJ olarak para kazanan kişiler ya çok uzun yıllardır piyasa içerisinde olan insanlar yani piyasanın bütün ilişkilerine egemen olan, bütün alanlarda yer bulabilen insanlar ya da işte Mahmut Orhan gibi çok anaakım müzik yapan insanlar. DJ’lik yaparak bu insanlar için belki maddi olanaklar açısından mümkün olsa bile, sigorta yok, düzenli bir maaş yok. Bu anlamda Türkiye’de bu müziği yaparak geçinmek mümkün değil.” 

Hip-hop sanatçısı Perma, kendi hikâyesini anlatırken müzik yapabilmek için önce ekonomik bağımsızlığını kazanmak zorunda kaldığından bahsediyor: “13-14 yaşında okula devam ederken müzik yaparak kendimi bir şekilde ifade ediyordum. Annemden babamdan aldığım yemek harçlığını ya da ne bileyim yol parasını harcamayarak bir stüdyoya gidip müzik yapıyordum. Sonra üniversiteyi kazandım, öğrenci olarak bir süre daha müzik yapmaya devam ettim, fakat bu müziği yapmak için benim belli miktarda bir bütçeye ihtiyacım vardı, çünkü etrafımda beni olanak anlamında, stüdyo, müzik altyapısı üretilmesi anlamında destekleyebilecek insanlar yoktu. O yüzden zamanla müzikten uzaklaşmak durumunda kaldım, üniversiteyi bitirdiğimde artık çalışma hayatına atılmam gerekiyordu ve açıkçası bu konuda da çok yol gösteren bir insan olmadığı için ben de cangıl denilebilecek, hayallerime uygun olmayan bir dünyanın içine girmiş oldum. Sonra müzikten uzaklaşmak durumunda kaldım. Tam pandemi zamanı tekrar bir bütçe ayırarak müzik yapmaya başladım. Ben uzun yıllar beyaz yakalı bir hayata girmemek için direndim ama eninde sonunda girmiş oldum. Şu anda bir bankada çalışıyorum ve bankada çalışarak hayatımı idame ettiriyorum. Yaklaşık 5 seneyi aşkındır bankacı olarak çalışıyorum.”

Bir yandan da elektronik müzik kültürünün giderek daha pahalı bir uğraş haline geldiği gerçeği de mevcut. İstanbul’da gece kulüplerine ve/ya canlı müzik mekanlarına girişler 200 TL’den başlıyor. Salih, Diyarbakır’da da durumun benzer olduğunu aktarıyor: “Burada da DJ’lik yaparak yaşamak çok mümkün değil. Müzik yapabileceğin alan az, teknolojik olanaklar zaten çok kısıtlı, dolayısıyla DJ’liği bir meslek olarak belirleyip sadece bu işle yaşamak İstanbul’da olmadığı gibi Diyarbakır’da da mümkün değil. İnsanlar mümkün olmasının koşullarını yaratmaya çalışsa da bölgenin kendi iç, maddi koşulları belirleyici oluyor. Dinleyici cephesinden de baktığında durum zor. Bugün herhangi bir sıradan kulüpte bir bira 100/150 lira, giriş 150 lira, eve dönmek için taksiye binmek gerek, şu bu derken, gece dışarı çıktığında minimum 500 lira harcamak zorundasın. Hepimizin maddi olanakları belli, bir ayda kaç kaç kere bunu yapabiliriz? Elektronik müzik sınıfsal ve maalesef maddi olanakların çok belirleyici olduğu bir alan ve çok orta sınıf bir görüntüsü var. Ayrıca DJ’lerin de belli prototipleri var; örneğin belli marka tişörtler giyen, dövmeli, biri olmalı gibi. Bütün etkinlik afişlerinde aynı formdan bahsedilir, böyle bir öğrenilmişlik var. Bu durum da zaten farklı bir yapının içinden gelenleri dışlıyor.”

Perma da bu fikre katılıyor: “Mesela bir enstrümanı çok iyi çalabilmek için çok ciddi bir şekilde o enstrümana vakit ayırmanız gerekiyor veya nota bilginizin olması gerekiyor. Hadi notayı geçelim, yeni sesler elde edebilmek için internete erişiminin rahat olması gerekiyor. İnternetten ücretli ses paketi satın almak gerekiyor, iyi bir ses sisteminin, iyi bir kulaklığının, iyi bir bilgisayarının olması gerekiyor. Her şey sonunda maddiyata bağlanıyor. Eğer aileden zengin değilseniz veya yaptığınız müzik desteklenmiyorsa zaten direkt geriden başlıyorsunuz.”

Popüler elektronik müzik kültürü Echard’ın dediği gibi bilinçli bir şekilde üzeri örtülmüş sınıfsal dinamiklerin yanında egemen kültüre içkin farklı ayrımcılıklarla da şekillenen bir kültür; özellikle toplumsal cinsiyet ve etnik köken/ırk, sınıf gibi gizliden gizliye değil, açık saçık dışlama araçları olarak seferber ediliyor. Geçtiğimiz kış Şahika Beyoğlu isimli gece kulübünde çalması beklenen DJ Bobby Beethoven, siyah olması dolayısıyla mekân korumaları ve işletmecileri tarafından nasıl ırk temelli ayrımcılığa uğradığını paylaşmıştı. Kürt bir DJ olarak Salih de benzer bir deneyimi paylaşıyor: “Bu piyasada sınıf yanında etnik ve cinsel kimlikler de belirleyici. Müzisyenin Kürt, kadın veya LGBTİ+ olması konumlandırıldığı yeri çok belirliyor. Örneğin kadın DJ’lere ‘teknolojiden anlamaz’ şeklinde yaklaşmak, kadın DJ’lerin çaldığı müziği küçümsemek, onları gecede headliner olarak değil de hep warm up olarak çaldırmak çok yaygın. LGBTİ+ DJ’ler için de böyle ve bunlar çok sık karşılaşılan durumlar. Batılı/Doğulu olma meselesi de önemli. Ben uzun süre çalmaya gittiğim yerlerde ‘Doğulu’ görüntüm yüzünden korumalar tarafından içeri alınmadım, bir sürü soru soruldu ve içeri ancak ‘ben çalmaya geldim’ deyince girebildim. Çaldığım ancak standart bir DJ görüntüsü vermediğim, örneğin Instagram’ı o şekilde kullanmadığım için ‘sen mi çalacaksın?’, ‘biraz önceki müziği sen mi çaldın?’ gibi, sanki fiziksel özelliklerin, cinsel kimliğin, sosyoekonomik durumun ve etnik kökenin nedeniyle o müziği çalman mümkün değilmiş, o müzikle ilgilenemezmişsin gibi bir anlayış var. Arkamdan çok dalga geçildiğini, bir şeyler söylendiğini de duydum. Bunlar insanın motivasyonunu da etkiliyor. Benim için bunlar hiçbir zaman yıkıcı değil, her zaman güçlendirici oldu ama böyle bir gerçeklik var ve bunu konuşmak ve açmak gerekiyor.”